Bunca yıldır kitaplara olan aşinalığımıza rağmen, önce “ Adres Kitabı” nitelemesinin tuhaf gelen anlamına kafa yormak zorunda kaldım. Öğrendim ki; Adres Kitap tanımı, genellikle belli bir iş veya meslekte olanların iş ve ev adreslerini toplu olarak gösteren kitap olarak yapılmaktaymış. Kısa bir araştırma, eskiden İllerin Ticaret ve Sanayi Odalarının bu tür çalışmalarda ve yayınlarda bulunduğunu ortaya koymaktaydı. Anlaşıldı ki bu terim, sanayi ve ticaret orjinli bir kaynaktan gelmekteydi.
Böyle olunca, Demirci Ticaret Odası’nın niye, Adres Kitabı adlı bir yayını olmasın ki?
Kitap, 13x 19 cm boyutlarında, baskı yılı taşımamakla beraber kitabın adından gelen ifade ile muhtemelen 1969 yılında basılı bir yayındır. İlginç olan ise, Tire’de bulunan İleri Matbaasında basılmış olmasıdır. Acep niçin Tire?
Bu kitabı bana, değerli büyüğüm Zinnur BARIŞIK ulaştırdı, sanırım kıymetini bileceğimi fark etti. Sağolsun
Toplam 94 sayfa olan kitabın ilk sayfası Önsöz’e ayrılmış. Demirci Ticaret Odası imzalı bu yazıda kısaca “ Memleketimiz ekonomisinde ve sermaye piyasasının hızla geliştiği bir devrede bilhassa vatan sathındaki tacirlerin iştigaliyetlerinin arttığı bir zamanda alım-satım konusunda büyük faydalar sağlayacağına inandığımız bu kitabı bastırarak sizlere sunmayı Oda olarak bir görev saydık” denilmektedir.
Aslında geriye dönüp baktığınızda bu önsöz, fevkalade bir yorum ve temennidir.
Devam eden dört sayfa, bir sayfası da siyah- beyaz fotoğraf olmak üzere “ Demirci’nin kısa tarihçesi” ne ayrılmış. Bu kısa tarihçe içinde ilgi çeken iki konu; “ o zamanın padişahlarına Demirci’den yaş üzüm gönderildiği ve 1960 yılında 295.000 metre kare olan imal edilen halı miktarının, 1967 yılında 380.000 metrekareye çıktığıdır ”.
Bu bilgiler, kitabın içeriği hakkında da ilk ışıkları vermektedir. Nitekim başka bir yazıya gerek kalmadan “Halı İmalatçıları” başlığı yazılarak , altına hangi kıstasa göre sıralandığı belirtilmeksizin, halı imalatçılarının adı, ticari ünvanı, adresleri, ticaret sicil numaraları ve var ise telefon numaraları sıralanmıştır.
Ne adlara ait alfabetik dizin, ne Ticaret Sicili sıra numaraları, ne ticari ünvanların alfabetik dizini ne de çözemediğimizi başka bir dizin kodu kullanılmaksızın dizilmiş olması, bugün bile beni sıkıntıya sokarken, “ yayınlandığı zamanda” nasıl bir sıkıntıya sebep olmuştur tahmin edilememektedir.
Doğrusu üzerinde “ Adres Kitabı” ifadesi taşıyan bir rehberde bir sıralamanın olması gerekmez mi veya kolaylık taşımaz mıydı?
Veya benim bilmediğim bir kıstas var da farkında mı değilim? İşte sırf bu yüzden ilk beş ismi vermek istiyorum. Belki tevellütü bizden eski olanlar bir mantık bulabilir diye!
1.) Hüseyin Bilaçeroğlu, Azim Halı İmalatı, İzmir Caddesi, 40, Ticaret Sicili 71, Telefon 107.
2.) İsmail Keskin, Keskin Halı İmalatı, Cumhuriyet Meydanı, 38, Ticaret Sicili 74, Telefon …
3.) Mehmet Çevirgen, Emel Halı İmalatı, Yağcılar Cad. 38, Ticaret Sicili 300, Telefon …
4.) Ali Çetinkaya, Çetin Halı İmalatı, Cumhuriyet Meydanı 38, Ticaret Sicili 14, Telefon …
5.) Şekip Bek, Doğu Halı İmalatı, Simav Caddesi 4, Ticaret Sicili 129, Telefon …
Görüleceği üzere, ilk beş halı imalatçımızdan dördünün telefonu bile yoktur. Halı İmalatçılarına ait bu listede toplam 203 adet isim ve ünvan yer almakatadır. Kimler yok ki?
Telefonu bulunmayan İstanbullu Halı Ticareti, Abdullah Sedat Boyacı oğulları, yine telefonu bulunmayan Şirin Halı İmalatı Mustafa Akoğlan, telefonu 39 olan Akın Halı İmalatı Cemil Gençtuğ, telefonu 199 olan Hazıroğlu Halı İmalatı İlmecilik Dahili Ticaret Alaaadin Hazıroğlu,telefonu 251 olan Emek Halı İmalatı Cahit Üner,telefonu olmayan İnci Halı Ticarethanesi Naci Bol, telefonu 92 olan Akiş Halı İmalatı Mustafa Baldan, telefonu 24 olan Bakgör Halı ve İlme İmalatı Mehmet Kuru, telefonu 114 olan Doğruluk Halı ve İlme İmalatı Osman Kalaycıoğlu gibi.
Bu isimlerden sonra sıra, “ İlmeciler ve Boyacılar “ başlığına gelmektedir ki bu başlık altında da toplam 34 isim ve ünvan yer almaktadır. Yine belli bir dizin kuralının gözetilmediği görülmektedir. Buradan örnek olarak verilecek isimler ise şöyledir.
Basri Koçyiğit, Koç Ticarethanesi ve İlme Ticareti, İzmir caddesi no 18, Ticaret Sicili 80, telefon 186, Mehmet Cezayirlioğlu Numune Halı İlme Ticareti, Birlik Caddesi no 22, Ticaret Sicili 482, Ziyaattin Özkul, Kanaat Halı Levazım Boyacısı, Hacı Baba Mah. No. 17, Ticaret Sicili 30’dur.
Kitabın üçüncü bölümü, “ Tuhafiyeciler veToptancı Bakkallar ” başlığı altında toplanmaktadır ki bu bölümde de toplam 51 isim ve ünvan yeralmaktadır. İşte bir kaç isim ve o ünvanlar.
Suhulet Şeker ve Leblebi İmalatı, Birlik Caddesi no 1, Mehmet Şengün, Ticaret Sicili 179, Azim Helva ve Tahin İmalatı, Terziler Sokak no 2, Rıza Kıncı, Ticaret Sicili 174, Doğru Yağcı ve Bakkaliye, Birlik Caddesi no 72, Ömer Erdoğdu, Ticaret Sicili 163, Hidayetoğlu Tuhafiye ve Kırtasiye Ticarethanesi, Birlik Caddesi no 1, Hasan Akdemir, Ticaret Sicili 140, İki El Tuhafiye, İtfaiye Meydanı, Belediye Pasajı no 7, Ahmet Argun, Ticaret Sicili 617, telefonu 248’dir.
Dördüncü bölümün başlığını ise “ Manifaturacılar ve Tüccar Terziler ” oluşturmaktadır. Yalnızca 14 adet isim ve ünvan yer almaktadır bu bölümde. Telefonu olan ise yalnızca 2 ticarethanedir. Bir kaç örnek vermek gerekirse; Ahmet Darıcı, Beyen Dikimevi, Yağcılar Sokak no 19, Ticaret Sicili 465, Lütfü Barışık, Barışık Manifatura Ticareti, İzmir Caddesi no 1, Ticaret Sicili 232, İpekiş Manifatura Mustafa Yardımcı, Birlik Caddesi no 39, Ticaret Sicili 139, Diker Tüccar Terzi Mustafa Ayçil, Balık Pazarı no 26, Ticaret Sicili 320’dir.
Adres Kitabı’nın bir başka bölümü ise, “ Nakliyeciler ve Müteahhitler “ başlığı taşımaktadır. Bu bölümde ise 55 isim ve ünvan yer almaktadır. Bunlardan ilki, İnan Nakliyat, Hasan Ali Palamutçu, Cumhuriyet Meydanı no 13, Ticaret Sicili 137’dir. Başka örnek vermek gerekirse; Ümit Nakliyat ve Benzin İstasyonu, Hüseyin Coşar, Garaj Civarı no 87, Ticaret Sicili 319, Gani Tüzer, Şehir Sineması, Cumhuriyet Meydanı, Telefon 81, Ticaret Sicili 59, Toroslar Nakliyat Rüştü Erşahin, Birlik Caddesi no 24, Ticaret Sicili 144, Ahmet Babayiğit, Babayiğit Oto Parçacısı Oto Tamircisi ve Nakliyeci, İzmir Caddesi no 41, Ticaret Sicili 181, Telefonu 42, Nurullah Dinçer, Öz-İş İnşaat İşleri ve Müteahhit, Kasımfakı Mahallesi no 33 ,Ticaret Sicili 464’tür.
Kitabın altıncı bölümü ise toplam yedi isim ve ünvan içeren “ Kasap ve Celepler “ başlığını taşımaktadır.Bir kaç isim saymamız gerekirse; en başta da Bizim Kasap Kasim Çorlu vardır. Kasap Hali no 12, Ticaret Sicili 664. Sonra Atar Kasap Hakkı Atıcı, Kasap Hali no 9, Ticaret Sicili 534 ve Arar Kasap ve Celep Hakkı Arpacı, Kasap Hali no 9, Ticaret Sicili 533. Bir diğeri de Uygun Kasap Ali Uygun, Kasap Hali no 3 Ticaret Sicili 531.
Henüz kasaplar ve celepler arasında telefonu olan da yoktur.
“ Lokantacılar, Furuncular ve Değirmenciler “ de başka bir başlık altında toplanmış bulunmaktadırlar ki , toplam 12 kişi ve ünvan altında sırlanmışlardır. Has Ekmek Furunu, Hüseyin ve Mustafa Amca, Birlik Caddesi no 42, Ticaret Sicili 378 ve 379, İ. Etem Tüfekçi, Şehir Lokantası, İzmir Caddesi no bila(!) Ticaret Sicili 492, Recep Çorlu- Ali Sevinç Ege Lokantası ve Gazinosu, Birlik Caddesi no 24, Ticaret Sicili 645 ve 658, Sebat Değirmeni Nurullah İzci, Dutlar Altı Mevkii, Ticaret Sicili 367, sayılabilecek örnekler arasındadır. Yine bu ünvan sahiplerinden hiç birinin telefonunun olmadığı görülmektedir.
Sıra “ Palamut Tüccarları ve Otel ve Talebe Yurdu ” bölümüne gelmiştir ki bu başlık altında da toplam 7 isim ve ünvan sıralanmıştır. Biri otel, diğeri talebe yurdu olan yalnızca iki ünvanın telefonu bulunmaktadır. Örnek vermek gerekir ise; Güneş Palamut Veli Koçak, Çarşı İçi no 224, Ticaret Sicili 397, Ahmet-Şükrü- Osman Eryiğit Erkek Talebe Yurdu, Simav Caddesi no 90, Ticaret Sicili 569 ve telefon 135. Halim Barışık, Barışık Otel, İzmir Caddesi no 1 Ticaret Sicili 494, Telefonu 68. Ayrıca, Çukur Otel ,Mehme Salkım, Ferah Caddesi no 20, Ticaret Sicili 500.
Kitabın dokuzuncu bölümü içinde 13 isim ve ünvan barındıran “ Keresteciler ve Doğramacılar” başlığını taşımaktadır. Temiz-iş Doğrama ve Marangozluk Atölyesi Kemal Karaşahin, Sofular Mahallesi, Şakir Efendi Sokak no 21, Ticaret Sicili 365, Reklam Doğrama Atölyesi, Kadir Mazıcı, Bahçeler Mahallesi no 35, Ticaret Sicili 593, Çıracı Odun ve Kömür Ticareti Himmet Çıracı, Demirciler İçi no 33, Ticaret Sicili 554 bunlardan yalnızca bir kaçıdır. Telefonu olan da bulunmamaktadır.
Ve kitabın son bölümünün başlığı “ Diğer Ticaret Erbabı ve İmatçılar” adını taşımaktadır. Toplam olarak da 8 isim ve ünvan içermektedir. Burada ilginç olan en önemli husus ise, ilk kez bir kadın girişimciye rastlamış olmamızdır.Demirci’de ticari ünvana sahip olan bu ilk kadın Esma Erdem’dir. Kardeşler Matbaası’nın kurucusu ve sahibidir. Hacıbaba Mahallesi no 20, Ticaret Sicili 396’dır. Ne yazık ki telefonu yoktur. Sayılabilecek diğer isim ve ünvanlardan ilki , Hüseyin Çancı’ya aittir. Çancıoğlu Çan İmalatı, Demirciler İçi no 39, Ticaret Sicili 279. Bir diğeri de Şerif Basmacı’dır. Fen Elektrik Malzemesi ve Radyo Ticarethanesi, İizmir Caddesi no 43, Ticaret Sicili 546’dır.
İşin özü, toplam 404 adet isim ve ticari ünvan ihtiva eden Demirci Ticaret Odası Adres Kitabı aracılığıyla geriye dönüp bakıldığında, küçük, sakin, mutlu, kavgasız-gürültüsüz, huzurlu bir kasaba görüntüsü hissedilmektedir .Belki “ memleketimiz ekonomisinde ve sermaye piyasasında hızlı bir gelişim devresi” yaşanmaktadır ama, o Demirci’nin tacirlerinin hala yüzde 90’ında iş yeri telefonu henüz yoktur. Ancak dört yüzde biri kadın işletmecidir. Henüz tacirlerin iş sahaları en fazla dokuz ana bölümde tasnif olunabilmekte, günümüz popüler meslek ve iş sahalarının hiç biri bu tasnifde yer alamamaktadır. Küçücük Demirci’nin en ticari alanı, caddesi, mekanı , bugünün en izbe yerlerinden birine dönüşmüş gibi gözüken Birlik Caddesidir.
Yazılabilen, yazılamayan o isimler o kadar çok renkli insanlardır ki, küçücük bir kasabanın timsalidirler. Sokakların her taşında ayak izleri vardır. Hasan Önder’ler, Hüseyin Ersöz’ler, Hidayet Kabakçıoğul’ları, Behçet Özkul’lar, Etem Fidan’lar, Fahri Kahraman’lar, Lütfi Bilgin’ler, Selahaddin Doğruyol’lar,MustafaAyan’lar, Şerif Orhun’lar. Daha niceleri.
Her birisi, bir başka sicil numarası,altında esnaf, tüccar, kitabın deyimiyle “tacir” oldular. Bir çoğu kendine soyadını ünvan olarak aldı. Bir kısmı da bambaşka isimler seçti kendine. Güven gibi, Numune gibi, Örnek gibi, Süsler gibi. Bu isimlerin o kadar güzel ve anlamlı örnekleri var ki şaşmamak ve donup kalmamak mümkün değil. İşte bir kaç örnek size: Döşen Halı, Seç-Al Halı, Üç Renk Halı, Özen Halı, Çiçek Halı, Gülistan Halı, Rekor Halı, Birinci Zerafet Halı, Biricik Halı, Bak-Gör Halı, Beğenal Halı, Renkler Halı, Numune İlme, Gayret Yün, Şenyüz Boya Evi, Beyaz İlme ,Şengün Çerez, Tat-Al Şeker, Yeşilköşe Tuhafiye, Zülhal Bakkaliyesi, Şafak Bakkaliye, Şen Bakkal, Süsler Mobilya, Beyen Dikimevi, Bürün Tüccar Terzi, Karagözlü Nakliyat, İnce-İş Hırdavat, Derman Nakliyat, Canıgür Nakliyat, İnci ve Uğur Kasap, Ferah Furunu, Erkenci Ekmek, Sebat Değirmeni, Güneş Palamut, Temiz-İş Doğrama, Doğruluk Doğrama, İpek Torna, Pişkin Kiremit..
Sizce,bu isimlerin her biri kır çiçekleri gibi yalın, zarif ve görkemli değil mi?