Elimizdeki basılı materyal, kitaptan çok risale niteliğinden bir yayındır. Boyutları her ne kadar 16,4 x 23,9 cm ebatlarında ise de onu risale tanımı içine sokan verileri, sayfa sayısı ile dış kapağının olmayışıdır. Toplam 36 sayfadır. Elimizdeki nüshanın böyle oluşuna rağmen, acaba orjinalinde bir dış kapak var mıdır/ var mıydı? Bilemiyoruz.
Tahminim, olmadığı üzerinedir. Niye mi?
Elimizdeki yayın, Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaletini’nin neşriyatlarından 68’ncisidir. Ankara’da Mehmed İhsan Matbaasında 1939 yılında basılmıştır.
Önsöz veya başka bir tanıtım yazısı olmaksızın, kitap dört bölüm başlığı altında tasniflenmiş sıralamaları ihtiva etmektedir.
İlk tasnifimiz, “ Beynelmilel 200 Numaralı Mufassal Ölüm Sebepleri Listesi 1938” başlığını taşıyor. Üçüncü sayfayla birlikte başlayan bu sıralama,26’ncı sayfada son bulmaktadır. Başlığından da anlaşılacağı üzere, bu bölümde 1938 yılı itibariyle 200 adet ölüm sebebi, ihtiva ettiği hastalık ara başlıkları dâhilinde tek tek sıralanmaktadır.
Örnek vermek gerekirse, listenin başında “ İntani ve tufeyli hastalıklar” ara başlığı ve “ bakteri hastalıkları” alt başlığı altında, Tifo ( karahumma) yer almaktadır. 100’üncü sırada, “ Deveran cihazı hastalıkları “ ara başlığı altında yer alan , Lenfa sistemi hastalıkları ( lenfanjit ilah..) bulunmaktadır. Listenin sonunda ise “ sebebi gayri muayyen ölümler” ara başlığı altında, tasrih edilmeyen veya iyice belli olmayan sebepler ile ölüm sıralaması yer almaktadır.
Yayının ikinci bölümü, 27’inci sayfadaki “ Mülahhas ( intermediaire) Ölüm Sebepleri Listesi 1938” başlığını taşımaktadır.
Bu başlık altında da, yine sınıflanmış hastalıklar kategorisi dâhilinde 87 ölüm sebebi sıralanmaktadır. Toplam 5 sayfa tutan bu listenin ilk başında da “ İntani ve tufeyli hastalıklar “ kategorisi içinde tifo ve paratifolar yer almaktadır. Listenin 50’inci sırasında “ Teneffüs cihazı hastalıkları” kategorisinden, zatürre bulunmaktadır.
Bu listenin sonuncusu da, bir önceki listenin sonunda bulunan , “ tasrih edilmeyen veya iyice belli olmayan sebepler ile ölümler” maddesi sıralanmaktadır.
Üçüncü bölümün başlığını ise “ Muhtasar Ölüm Sebepleri Listesi 1938 ” teşkil etmektedir. Toplam üç sayfa tutan bu sıralamada 44 madde bulunmaktadır. Tifo ve paratifolar yine ilk sırayı teşkil ederken,30’uncu sırada apandisit, son sırada ise doğal olarak tasrih edilmeyen veya iyice belli olmayan sebepler yer tutmaktadır.
Dördüncü bölüm ise “ Ölü- Doğum Sebeplerine Aid Liste 1938” başlığından oluşmaktadır.
Risalenin son iki sayfasını da teşkil eden bu bölümde başlıca beş kategori altında toplam 15 ölü-doğum sebebi derc- edilmektedir.
İlk sırayı, “ annenin müzmin hastalıkları” maddesi yer alırken, 11’inci sırayı “ceninin gayri tabii itilanı” maddesi, son sırayı da “ diğer sebepler veya tasrih edilmeyenler” maddesi almaktadır.
Sayfa altlarındaki çok sayıdaki dipnotlarıyla, listelerin yorumlanması için açıklamalar içeren yayın da başkaca bir işaret ve bilgi bulunmamaktadır.
Doğrusu yayını inceleyince, her ne kadar beynelmilel veriler dahi olsa, çok değil 75 yıl önceki dünyanın ölüm sebeplerinin çokluğu, basitliği ve yaygınlığı göz korkutucu gözükmektedir. Hatta elimizde olmayan, ülkemizin o yıllardaki verilerinin çok daha değişik görüntüler verebileceği gerçeği de ortadadır. Bu konuda detaylı hiçbir bilgimizin olmayışına rağmen, günümüz ile karşılaştırılmış verilerinin çok ilginç olacağı aşikârdır. Muhtemeldir ki bugünkü teknolojinin, eğitimin, beslenmenin, hijyenin büyük katkılarına şahit olunacaktır.
Muhtemeldir ki, 200 sebeplik ölüm listesinden birçok ölüm sebebi çıkartılırken, yerlerine yenileri eklenmiş olabilecektir.
Bilemiyorum; belki de liste 200’leri çoktan aşacaktır! Öyleyse korkunç! Bu kadar teknoloji, bu kadar eğitim, bu kadar beslenme, bu kadar hijyen nereye gitti?
Amacımız, ölümün sebeplerini araştırmak değildirdir; hatta ölmek için bunca sebep var iken!
Ufacık bir yayından bahsetmekti amaç, bu konuda kafa yoranlara bir yol açmaktı