Dönemin Vakit Gazetesinin 1 Ocak 1930 Tarihli nüshasında, gazetenin köşe yazarlarından olan Sadri ETEM’in yazısı, geçen 1929 yılının bir muhasebesi gibidir. Elbette ki, 1929 yılının edebi açıdan bir değerlendirmesi. Sadri ETEM bu yazısında; ” Geçen sene, Türk Edebiyatı ile Osmanlı Kültürü arasındaki ilk ateş teatisine sahne olmuştur. Bence edebiyatımızın bir senelik tarihi! Geçen sene neşredilen edebi eserler şunlardır.” diyerek, sonra da söz onusu eserleri sıralamıştır.
O kısacık yazısı, 1929 yılının edebi açıdan gerçekten çok büyük bir değerlendirmesidir aslında. Ne demek, ” Geçen sene, Türk Edebiyatı ile Osmanlı Kültürü arasındaki ilk ateş teatisine sahne olmak”?
Elbette, dönemin kelimelerini anlamlandırma konusunda, yetersiz olduğumuz gerçeği üzerinden, ilk önceliğimiz ” teati” sözcüğünün anlamını vurgulamalıyız.
Teati, dilimizde hala yaşayan Arapça bir kelime olup 3 ayrı anlamda karşılık bulmaktadır.
Verişme, birbirlerine verme,
Taraflar arasında mukavele yapma ve
Pazarlıksız, lakırdısız olarak mal değişme, tırampa etme.
Hayata öğretmen ve eğitimci olarak başlamış, 1928 yılından sonra da edebiyata yönelmiş,yazdığı eserlerinin adlarından başlayarak , konularını da toplumsal sorunlardan çıkarmış, gözlemden çok kurumsal bilgilere dayanan bir tez çerçevesinde gelişen yapıtlarıyla, Gerçekçi Türk Edebiyatının ilk temsilcilerinden biri olan Sadri ETEM, hangi anlamı seçmiş, kullanmış olabilir ki?
Pek tabii ki, Arap harfli bir alfabeden ayrılarak, Latin harfli bir alfabeyle Türkçe’yi ilk defa yazıyor olmak ve de bu eserlerde kullanılan temaların Türk insanının daha yakışır olmasıyla ilgili bir ” teati “ anlayışı ve tercihidir bu.Yeni bir devletin kuruluşuna mekan oluşturan ” Kurtuluş Savaşı ” kahramanlıklarına yer veren yazılarla.
Sadri ETEM’in bu teşhisini, tanımını destekleyen ise ” Geçen sene neşredilen edebi eserler şunlardı” diyerek verdiği, 1929 yılında yayımlanan eserlerin listesidir.
Mahmut YESARİ …….. Geceleyin Sokaklar ( Hayattan Enstantaneler), Hınç ( Roman), Kırlangıçlar ( Küçük Roman), Bağrı Yanık Ömer ( Roman)
Rauf …….. Halas (Roman),
Va-NU……Ebenin Hatıratı ( Roman),
Burhan CAHİT…. Hizmetçi Buhranı ( Roman), Adam Sarrafı (Roman), Köy Hekimi (Roman),
Sadri ETEM……. Çıkrıklar Durunca ( Roman),
Aka GÜNDÜZ……İki Süngü Arasında ( Roman),
Reşat NURİ…..Yaprak Dökümü ( Roman),
Hüseyin RAHMİ…..Utanmaz Adam ( Roman)
Nezihe MUHİTTİN…… Benliğim Benimdir ( Roman),
Nahit SIRRI………. Kırmızı ve Siyah ( Büyük Hikaye),
Mecdi SADRETTİN……Sevdiklerimiz ( Tetkik),
Yakup KADRİ……. Ergenekon ( Makaleler),
Ruşen EŞREF…… Damla Damla ( Nesirler),
Nazım HİKMET…….. Yahudile Si-yam ( Manzum Roman), 835 Satır ( Şiirler),
İlhami BEKİR….. . 24 Saat ( Şiirler),
Yaşar NABİ……… Kahramanlar ( Şiirler),
Cevat KUDRET…… Birinci Perde ( Şiirler),
Reşat SÜREYYA….. Bir Tılsımın Nakışları ( Şiirler),
Mehmet FARUK…….. Çocukların Yeni Şiir Kitabı ( Şiirler),
Ömer BEDRETTİN……. Deniz Sarhoşları ( Şiirler),
Taha AY…… Toros ( Şiirler),
Ahmet İHSAN…..Matbuat Hatıraları (Hatırat), Binbir Gece Masalları,
Ali SEYDİ…. Türk Lügatı,
İskender FAHRETTİN…..Abdülhak Hamit ve Afrodit ( Roman),
Reşat Nuri, Celalettin, Sadri Etem, Va-Nu, Mahmut Yesari, Ekrem, Necip Fazıl, Nahit Sırrı…….. En Güzel Hikayeler 1929 ( Ortak Eser) ”
Sadri ETEM, verdiği bu bilgilerle 86 yıl önceki edebi dünyamızın gerçek bir haritasını da çıkarmış bulunmaktadır. Belki topu topuna yalnızca 23-24 yazar, şair ve onların 32 eseri. Bazıları günümüzün klasiğine dönmüş olanlarıyla birlikte.İşte Bağrı Yanık Ömer, Halas, Çıkrıklar Durunca, Yaprak Dökümü, Ergenekon, 835 Satır!
Daha önceki yazılarımızda haklarında ve bu listede adı geçen eserlerinden bahsettiğimiz Taha AY (*) ve Va- NU’dan (**) sonra sıra, acep Nezihe Muhittin de midir?
Ya da amaç, 1929 Yılı Türk Edebiyatı Eserleri Koleksiyonu olmasın?
Not: (*) “Taha TOROS Öldü mü?” başlıklı yazımız.
(**) “Ebenin Hatıratı” başlıklı yazımız.