Aşağıdaki yazı, eğitimci Hıfzırrahman Raşit Öymen tarafından kaynak gösterilmeden alıntılanan ve 1937 Yılına ait Okul ve Öğretmen Dergisinde yayınlanmış bir yazıdır. Zamanın okullarında eğitim ve öğretime kaynaklık yapan “toplama ve koleksiyon” çalışmaları hakkında çok detaylı ve öğretici bilgiler içermektedir. Geriye dönüp baktığımızda, kendi eğitim çağımızda çok ufak da olsa örneklerini hatırlamamız mümkün olmuştur. Defter yaprakları arasına çeşitli kelebekleri sıkıştırdığımız, başakları toplatıp kuruttuğumuz, adları belirsiz çiçekleri sakladığımız doğrudur.
Sonra ne oldu hatırlamıyorum, eğitim sistemimizden tümüyle kaldırıldılar. Oysa, o yapının üzerine yeni şeyler bina ederek, bize koleksiyonculuğun temelleri, yararları ve önemi çok daha detaylı öğretilebilirdi.
Bugünkü hayatımıza yön veren koleksiyon çalışmalarımızda yaptığımız ve yapmaya çalıştığımız işlerin bir çoğunun temeli, bu yazının satır aralarında saklı bulunmaktadır. İnanın, herşeyi ve her noktasıyla büyük benzerlikler taşımaktadır.
Değişen yalnızca topladıklarımızın niteliksel değişiklikleridir. Dolayısıyla da koleksiyonlarımızın nitelikleri de bu çerçevede değişmiş bulunmaktadır. Sihirli cümle, yazının içinden çıkarıp aldığımız tarifde yatmaktadır. “ Kabul etmeli ki toplama faaliyeti de bütün diğer sanatlar gibi öğrenilecek bir sanattır.”
Ne yazık! O yaşlarda işin içine girip öğrenmeye heves ettiğimiz bu sanatı, nedense kaldırıp atmışlar. Sonra da hiç bir nesile bunu öğretmemişler. Bugün bazılarımız bata çıka bir şeyler yapabilme gayretiyle uğraşıp duruyor, öğrenmeye çalışıyor.
Talebenin Toplama ve Koleksiyon Yapma Faaliyeti
Nakleden : Hıfzırrahman Raşit ÖYMEN
Toplama, çocukta 7 yaşından 14 yaşına kadar görülen tipik ve karakteristik bir faaliyettir. Bu tezahür erkek çocuklarda kızlardan daha şiddetli bir surette görülür. Toplama faaliyeti insiyaki bir tarzda meydana çıkar ve ihtiras haline kadar yükselir. Toplama, gençler için bir oyun olmaktan ziyade çok defa spor karakterini alan ciddi bir meşguliyettir. Birinci derecede mevzubahis olan ve asıl cazibeyi teşkil eden doğrudan doğruya toplama faaliyetinin kendisidir. Bununla beraber bu işte de ferdi istidatlardan ve alaka istikametlerinden gelen farklar mevcuttur. Öyle toplayıcılar var ki toplamak zevki yanında onlara malik olmak arzusu mühim bir rol oynamaktadır. Bazılarında ise bakarsınız ki toplama neşesi tanıma arzusu münasebetlere ve müşahebetlere göre tasnif fikri ile birleşmiş bulunur.
Diğer taraftan pratik ve teknik istidadı olan çocuklar, toplanan şeylerin iyi bir surette ihzarına, nebatların iyi bir tasniften geçirilmesine, kelebeklerin ve haşerelerin muntazam bir surette meydana getirilmesine ve kendi planlarına göre pul albümü gibi koleksiyonların meydana getirilmesine hususi bir ehemmiyet verirler.
Erkek çocuk, muayyen münasebetleri dolayısıyla toplama işini tahrik ve davet eden her şeyi; posta pulları, kartpostallar, küçük resimler, kavkaalar ( deniz kabukluları ), taşlar, kelebekler, böcekler, v.s. toplar. Bazen koleksiyonun eşyasını, alakası başka bir istikamete teveccüh ederse veya şimdiye kadar topladıkları şeylerin tertibi toplama faaliyetine yeni bir şey ilave imkanları göstermezse koleksiyonunda bir takım değişiklikler yapar.
Gençlerin bu tabii toplama insiyaklarına ( içgüdü) ihtimam etmek, bu insiyakı değerlendirmek ve muntazam bir yola sevk etmek ve toplama faaliyetini bilhassa teşvik ve müşahede için faydalı bir hale koymak, modern iş terbiyesinin vazifeleri cümlesindendir. Bu toplama insiyakı bir çok ders sahalarında muhtelif şekillerde semereli bir hale konabilir. Bilhassa tabiat tetkiki, hayat bilgisi ve coğrafya derslerinde…
Derste tahrik edilen talebenin toplama faaliyeti için türlü eşya mevzubahis olabilir: Madenler, bilhassa endüstrinin esasını teşkil eden aletler, toprak ve taş nevileri, çiçekler, yapraklar, meyveler, tahtalar, böcekler ve saire gibi nebat ve hayvan dünyasından muhtelif şeyler. El sanatlarının ve endüstri faaliyetlerinin istihsalatı ( ürünleri) gibi.
Toplamanın mühim bir kısmı dışarıdan serbest tabiatte tedris gezintilerinde tetkik ve müşahede tatbikatında, orman ve kır cevelanlarında ( dolaşmalarında) cereyan eder, ki bu faaliyet gurup halinde veya münferit surette yapılır. Fakat atölyelerde, fabrikalarda, dükkanlarda ve evde de toplama faaliyetine müsait bir çok vaziyetler vardır. Toplama faaliyeti ya muvakkat veya daimi bir maksada hizmet etmek üzere değişir. Geçici ve muvakkat bir maksat takip eden toplamalar, materyali elde etmekle vazifesini bitirmiş olur. Buna mukabil devamlı bir maksada yarayan her türlü toplamalar bir sınıfın, mektebin bir koleksiyonunun meydana gelmesini temin edebilir. Bazen de talebenin toplama faaliyetleri tesadüflere bırakılır.
Böyle toplamalarda bir sınıf, ormana yaptığı bir gezintide mantar, orman çiçekleri, meyveler, ağaç kabukları ve saireyi beraber getirirler. Bunlar tesadüfi tedrisat yapmak için vesile olur ki bazen program ve plana göre yapılan bir dersten daha semereli ve harekete getirici olabilir. Bütün toplamaların bir kontrolü ve mektep vasıtası ile sevk ve idare edilmeye ihtiyacı vardır. Her türlü nebat tahribi, bilhassa nadir olan nebatların köklerinin çıkarılması gibi hareketlere mani olunmalıdır. Yumurta toplamak gibi hareketleri ise her hususta men etmeli ve bu münasebetle hayvanları tazip ( azap) ve onlara zulüm etmekten kaçınmalıdır. İcabı halinde talebeye nebatların toplanması ve koleksiyon yaptırılması ve kelebeklerin ve haşerelerin toplanması meseleleri ve toplanan şeylerin hüsnü muamelesine dair malumat ve izahat verilmelidir.
Kabul etmeli ki toplama faaliyeti de bütün diğer sanatlar gibi öğrenilecek bir sanattır. Talebenin kıymet dolu kendi faaliyeti toplama ve koleksiyon yapma işine bağlanabilir. Temizlemek ve tanzim etmek nebatları kurutmak ve baskıya koymak, yayıntı ve sızıntılara mani olmak ve hayvancıkların ince teknik isteyen hazırlama işlerinde muallimin yardımından istifade etmek suretiyle sınıf ve mektep koleksiyonları vücuda getirmek, bu faaliyetlere birer misal olabilir. Ayrıca hususi alakaları olan talebeler bu meyanda hususi koleksiyonlar yaparken istifade ve tatbik edebilecekleri bir çok malumat ve el becerileri kazanır. Talebenin zati faaliyeti toplanan şeylerin tayini ve tanzimi işinde daha çok görülür. Tayin etme işi ile tesmiye ( adlandırma) etme ve yazısını yapma işi birleştirilir. 1- ad, 2-bulunan yer, 3- bulunan zaman yazılır. Nebatlarda ayrıca şayanı dikkat biyolojik hususiyetler, münasebetler veya bununla müterafık ( birlikte) olarak nebatların ismi de işaret edilir. Toplanan materyaller talebe tarafından tanzim edilerek , sınıfta küçük sergiler halinde yerleştirilir.Tanzim işi mesela, nebatlarda olduğu gibi dersin maksadına göre sistematik, biyolojik veya hayat topluluğu ve beraberliği noktai nazarlarına göre cereyan eder. Coğrafya tedrisatında mektebin maden, toprak ve taş nevileri koleksiyonlarından mevzu bahis olan ve işlenen arz parçası için karakteristik olanlar alınarak bir sergi halinde bir araya getirilir. Bu manüel iş tedrisatında tahta işlerine tatbik edilince en mühim faydalı ağaçların bir araya getirilmesine yer verilir.Toplanan materyel ayrıca tasvir ve tersim (resim) de edilir.
Nihayet tetkik ve müşahede hizmetinde fikri ve zihni bir toplama işi üzerinde durulmalıdır. Burada mevzu bahis olan şeyler bir yerden öbür tarafa nakil ve tahriki mevzu bahis olamayan şeylerdir. Coğrafya tedrisatında, yurt ve hayat bilgisinde yakın muhitten dağ, silsile yamaç, vadi, memba, mansap ( akarsu ağzı) ve sair misaller bir araya toplanabilir. Veya mühim jeolojik tabakaların taş ocaklarının, tren yolu geçitlerinin ve saire nerelerde olduğu tespit edilir. Köylerde talebe avlu ve meydan isimlerini, şehirde geçmiş zamanı hatırlatır sur ve harabelerle alakadar yerler, meydanlar, kale kapısı sokakları, dini mabet ve ziyaretgahları, sokakları, buğday pazarı gibi yerlerin isimleri ve işaretleri veya muayyen tarihi devirlerden orta zaman gibi.
Resimlerin ve levhaların gazete maktualarının, lisanı mevzulara ve parçalara taalluk eden toplamalara ileride ayrıca temas edilecektir.
Okul ve Öğretmen Dergisi
1937, Sayı:16